Naar een postmodern geldsysteem. Deel 5: lokale geldsystemen, geld in games en het postmoderne gelduniversum

Lokale geldsystemen

Lees deel 1: Naar een postmodern geldsysteem: fiatgeld

Lees deel 2: Goud als alternatief voor fiatgeld

Lees deel 3: Digitale munten, nieuw geld voor een nieuw tijdperk

Lees deel 4: De cryptomunt van Facebook. Libra wordt Diem

Eigenlijk kan iedereen een eigen lokale munt oprichten. Dit idee is niet nieuw. Tijdens de economische crisis van de jaren ’30 werd in Zwitserland de Wirtschaftsring (WIR) opgericht door 16 bedrijfsleiders. Krediet en geld waren schaars in die moeilijke jaren. Met de nieuw opgerichte munt konden de bedrijven met elkaar handel drijven zonder dat de schaarste aan Zwitserse franken hen dwarsboomde. De WIR was, als business-to-businessmunt, een alternatief dat naast de Zwitserse frank bestond. Het systeem is tot op heden blijven bestaan en telt nu ongeveer 80.000 participerende bedrijven.

De voorbije jaren zijn er op verscheidene andere plaatsen in de wereld soortgelijke lokale munten gecreëerd, voornamelijk door individuen die het potentieel van de plaatselijke gemeenschap en economie beter wilden benutten. Zo werd enkele jaren geleden in Engeland de Bristol pound opgericht. De initiatiefnemers werken nauw samen met het stadsbestuur van Bristol, vandaar de naam. Deze munt kan niet alleen gebruikt worden in lokale handelszaken, maar ook op het openbaar vervoer en zelfs om de stadsbelasting te betalen. Ondertussen zijn er al meer dan 5 miljoen Bristol pounds uitgegeven in die stad. In de jaren ‘90 ontstond in Japan de fureai kippu, een lokale zorgmunt. Dat land heeft al lang te kampen met het probleem van een sterk verouderde bevolking, waardoor de zorgvraag groot is. De basiseenheid van de munt is een uur zorgverlening aan een oudere persoon. Die fureai kippu kunnen opgespaard worden voor wanneer men zelf zorg nodig heeft of kunnen doorgegeven worden aan een hulpbehoevend persoon in de familie- of kennissenkring.

Dit soort munten hebben meestal een egalitair en democratisch karakter. Ze versterken de onderlinge solidariteit en ondersteunen bepaalde dienstverlening die in de reguliere economie onvoldoende aan bod komt. Ze sluiten aan bij de trend dat mensen nieuwe verbindingen zoeken en waarde hechten aan de maatschappelijke meerwaarde van geld. Bovendien kunnen ze de veerkracht van de plaatselijke economie verhogen, indien er zich schokken voordoen in de reguliere bank- en geldwereld. Dit wil niet zeggen dat lokale, alternatieve geldsystemen in staat zijn om een grote globale crisis op te vangen.

Geld in games – speel je virtueel rijk

Wat nu volgt, zal u waarschijnlijk de wenkbrauwen doen fronsen. Zelfs speelgeld uit computerspellen heeft potentieel. Jongeren gamen veel en vinden een digitale identiteit belangrijk. Daaraan hangt vaak een prijskaartje en sommigen zijn bereid er echt geld voor te betalen. Gamers tellen soms veel geld neer voor een bijzonder voorwerp, kledingstuk of krachtig wapen in hun lievelingsspel. Heel wat computerspellen hebben een eigen geldsysteem, bijvoorbeeld digitale goudstukken, waarmee je zaken kan kopen die het spel leuker maken of je succes vergroten. Voor echte fanaten is computerspelgeld geen bagatel of fantasie, maar harde realiteit.

Er zijn ook zogenaamde farmers, mensen die proberen geld te verdienen door in een spel digitaal speelgeld of goud te vergaren en dat dan tegen echt geld te verkopen. Naar verluidt zijn er in China mensen die hier hun dagen mee vullen. Ze verzamelen virtueel goud om dat later tegen echt geld te verkopen aan een rijke westerling die wil betalen om bijvoorbeeld sneller progressie te maken in een bepaald spel. Op de website van Forbes zag ik een artikel getiteld Chinese Prisoners Forced to Farm World of Warcraft Gold, waarin melding wordt gemaakt van wantoestanden waarbij gevangenen verplicht worden om als farmers te werken voor de gevangenisdirectie.

Digitale bezittingen kunnen tegen hoge prijzen van eigenaar veranderen. Als u op YouTube kijkt naar het filmpje getiteld 10 most expensive virtual items ever sold, ziet u voor welke exorbitante bedragen de meest gewenste hebbedingen uit de computerspelwereld verkocht worden. Opmerkelijk is dat ook stukken land en vastgoed uit populaire computerspelen te koop zijn en hoge toppen scheren. Wie weet koopt u ooit nog een virtueel landgoed of appartement in het één of ander computerspel …

Het is misschien nog te vroeg om te spreken van een nieuwe activaklasse, maar het valt niet uit te sluiten dat sparen, speculeren en beleggen in virtuele computerspellen heel normaal zal worden. Vandaag de dag zijn er al fondsbeheerders die in hun zoektocht naar nieuwe speculatieve beleggingen de groeiende wereld van de computergames aan het verkennen zijn. Er verschijnen ook cryptomunten die speciaal gemaakt zijn voor computergames. Op die manier ontstaat er een link tussen de computerspellen en de digitale munten.

Het postmoderne gelduniversum

Het huidige bank- en geldsysteem kampt met structurele problemen. Een accelererende geldcreatie, steeds grotere schuldenbergen en bubbels in de financiële markten brengen een aanzienlijk risico met zich mee. Het moderne banksysteem is intrinsiek fragiel en kwetsbaar. Grote schokken kunnen zeer moeilijk opgevangen worden. Het beleid van de centrale banken is nooit gezien en is geleidelijk aan verworden tot een experiment waarvan we de gevolgen op dit moment nog niet kunnen inschatten.

Ons monetair systeem is gestoeld op vertrouwen. Dat is moeilijk en traag op te bouwen, maar kan heel snel afbrokkelen. De economische malaise als gevolg van de coronacrisis stelt het vertrouwen in het systeem zwaar op de proef. Een periode van stagflatie valt niet uit te sluiten. Wie zich vanuit het naïeve geloof in de (vaste) waarde van het huidige geld aan zijn spaargeld vastklampt, riskeert bedrogen uit te komen. Ik zie de dollar, de euro, de yen en het pond nog niet zo snel verdwijnen, maar verwacht wel dat ze minder stabiel, minder betrouwbaar en minder waardevast zullen worden.

Het grote verhaal van het fiatgeld wankelt, maar er staat niet direct een vervanger klaar. Goud zal naar alle waarschijnlijkheid profiteren van een financiële crisis. De claim van de goudkevers dat we terug zullen gaan naar een soort goudstandaard, lijkt me echter onrealistisch. Het moderne geldsysteem lijkt me te groot en te complex om het uitsluitend in goud te verankeren. De cryptomunten zijn een creatieve, interessante innovatie, maar zijn niet ver genoeg ontwikkeld en kennen niet het grootschalige gebruik om op een redelijke termijn een volwaardig alternatief te bieden voor het fiat geldsysteem. Het is onwaarschijnlijk dat zowel goud als cryptomunten het geldlaken zo ver naar zich toe kunnen trekken, dat ze een nieuwe monetaire hegemonie kunnen vormen. Het grote licht van het geld zoals we dat nu kennen, dooft echter geleidelijk uit. Er duiken nieuwe lichtjes op. Sommige zijn misschien louter dwaallichten in het monetaire moeras, andere misschien rijzende sterren aan het geldfirmament.

We gaan naar een soort multimonetaire wereld waarin vele kleine verhalen naast en door elkaar bestaan. Lokale munten, goud, cryptomunten en het klassieke geld kunnen door elkaar gebruikt worden. Elk kan zijn eigen geld en zijn eigen waarheid creëren binnen zijn/haar eigen monetaire niche en subcultuur. Op die manier krijgt ook de manier waarop de mens met geld omgaat een postmodern karakter.

De innovatie en volatiliteit die een monetaire paradigmaverschuiving met zich meebrengt, biedt zeker ook kansen. Wie vooruitblikt en durft te speculeren, kan daarvan waarschijnlijk profiteren. Voor mensen die de wereld willen verbeteren, kunnen er ook mogelijkheden ontstaan die onder de alleenheerschappij van het huidige systeem nog niet levensvatbaar zijn. Als het bestaande systeem zijn legitimiteit verliest, gebeurt dit vermoedelijk ook met de machtsstructuren die hiermee verbonden zijn. Laten we hopen dat sociaal-rechtvaardige en ecologische alternatieven dan een serieuze kans krijgen om zich te ontplooien.

Elias Verbanck (°1977) studeerde bio-ingenieur aan de universiteit van Wageningen. Hij is geboeid door de grote vraagstukken van deze wereld: economie, monetair beleid, geopolitiek, klimaatbeleid, de energietransitie, … De laatste tijd richt hij zijn aandacht voornamelijk op het geld- en financieel systeem. Verbanck vindt dat de traditionele media te weinig aandacht geeft aan dit thema. Dit terwijl we volgens hem met een grote kans van waarschijnlijkheid voor grote problemen en veranderingen staan. 

Met dank aan Dirk Wellens, Jonas Haudenhuyse en Sven Vande Broek voor de medewerking aan deze tekst.