Overheid en bpost; een eindig huwelijk?

‘Iedereen moet ambtenaar worden tegen 2030.’ Mocht de regering uitpakken met deze beleidsverklaring, het zou me niet meer verwonderen anno 2020. Deze week deed het semioverheidsbedrijf bpost zijn toekomststrategie uit de doeken op zijn langverwachte beleggersdag. Het Belgische postbedrijf is zo goed als klaar met een denkoefening om zijn positie in de toekomst te verzekeren.

Bpost onder druk om te transformeren

Zoals u al weet van de vorige analyse van collega-Spaarvarken Pascal Paepen, staat bpost al jaren onder druk. Denk maar aan de dalende postvolumes die sinds de coronapandemie nog sterker onder druk staan dan daarvoor. Een groot probleem, want als de postvolumes dalen met meer dan 6 procent op jaarbasis, kan dat verlies niet zomaar gecompenseerd worden met maatregelen. Daardoor ziet het bedrijf zijn winst verder krimpen. En dan spreken we nog niet over het probleem dat bpost op termijn dreigt te evolueren van een briefbezorger naar een pakjesbezorger als UPS.  Moeten we ons dan niet de vraag stellen of de overheid zich moet bezig houden met pakjesbezorging? Is dat wel een essentiële overheidstaak?

Van Avermaet doet zijn job. En de overheid?

Dat CEO Jean-Paul Van Avermaet oplossingen zoekt om bpost een rol in de toekomst te geven, kan niemand hem verwijten. Dat het bedrijf hierdoor met het plan komt om van postkantoren verkapte buurtwinkels te maken waar je snoep, voeding en andere producten kunt kopen, past volledig in de visie om later nog relevant te blijven. Minister van Overheidsbedrijven Petra De Sutter (Groen) is het idee alvast genegen en wil het zeker laten onderzoeken.

Allemaal goed en wel, maar we vragen ons alweer af welke taken de staat op zich moet nemen en welke niet. De Belgische staat heeft immers de neiging om op verschillende domeinen actief te zijn en ook te interveniëren op de vrije markt. Je zal maar zelfstandig uitbater van een buurtwinkel zijn op een paar honderd meter van een postkantoor. Concurreren tegen de diepe zakken van vadertje staat is geen cadeau als kleine zelfstandige in een al krimpende markt. Als belegger moet je je ook de vraag stellen of je je spaarcenten wil investeren in zo’n toekomstvisie. Is dit niet veeleer een laatste poging om de Titanic van de naderende ijsberg weg te leiden?

Overheidsparticipaties hebben hun prijs

Volgens de standaard economische theorie is het te verantwoorden dat de overheid belangen neemt in sectoren waar er coördinatieproblemen zijn. Wat de vrije markt niet efficiënt kan doen, dat kan door de overheid geregeld worden.

Postbedeling hoorde hier 70 jaar geleden bij. Maar is dit vandaag nog het geval? Of kan de privé dit even goed, of misschien zelfs beter? In Nederland heeft de Rijksoverheid PostNL al jaren geleden aangewezen als het bedrijf dat de universele postbedeling moet garanderen. Daar hoort geen overheidsparticipatie bij.

Als maatschappij betalen we een prijs voor overheidsparticipaties. De kernvraag van de economie is hoe we met beperkte middelen zoveel mogelijk kunnen doen. Als we met kapitaal, dat niet ongelimiteerd is, efficiënt investeren, dan heb je er voordeel bij. Is de overheid echter wel zo’n productieve investeerder?

Overheidsbeslag is gekoppeld aan de taken die de overheid wil opnemen

Voor al die overheidsparticipaties betalen we met een groter overheidsbeslag. De investeringen die de overheid doet, moeten immers gefinancierd worden met kapitaal. Indien er dan een operationeel verlies is, moeten deze verliezen ieder jaar bijgepast worden met overheidsgeld.

Denk hierbij aan ‘het spoor’ dat in dit land al jaren miljarden euro’s toegestoken kreeg. Zo boekte de NMBS in de eerste jaarhelft een verlies van 152,3 miljoen euro. Vorig jaar ging het nochtans net beter, maar ook toen was de winst beperkt. Dit terwijl de overheid ook nog eens ieder jaar enorme bedragen toesteekt omdat de verliezen anders niet te dragen zijn. Zo zijn er in de periode van 2016-2020 maar liefst 13,7 miljard euro aan overheidsdotaties goedgekeurd voor Infrabel en de NMBS. Afgerond een kleine 700 euro per jaar voor iedere werkende Belg.

En wat te denken van Proximus, dat vandaag nog steeds gsm’s verkoopt? Is dit een taak voor een overheidsbedrijf? Waarom is Proximus trouwens nog steeds een overheidsbedrijf?

Wat doen politici? Onder de druk van de (sociale) media en van populistische ideeën, voelen ze zich geroepen om populaire ideeën in de praktijk te brengen. Ze staan onder druk om onrealistische ideeën te omarmen. Daardoor lijken ze niet de vraag te stellen of gemeenschapsgeld niet beter besteed kan worden. Denk aan het Zonhovense gemeentebestuur. Dat wil nu subsidies uitdelen om kerstversiering en -verlichting te plaatsen in de straten. Leuk, dat wel. Maar is dit een taak voor de overheid? Moet hieraan gemeenschapsgeld besteed worden?

Welke rol moet de overheid hebben in de economie?

Zonder debat over welke rol de overheid moet opnemen, lopen we het risico langzaam maar zeker het fenomeen te krijgen dat overheidsbedrijven zich meer en meer op de privémarkt gaan begeven. Bpost gaat al jaren de concurrentie aan met krantenwinkels, lokale buurtwinkels en zelfs de banken. In dit land is het normaal dat men bij het binnenstappen van een postkantoor ook even een gesprek kan voeren met de bankier om de verschillende beleggingsmogelijkheden te overlopen. En heeft u net een beleggingsfonds gekocht? Dan kan u ook even langs de balie passeren om een Lottobiljet aan te schaffen als u hier zin in heeft. In ieder ander land is dat ondenkbaar. In België de pure realiteit.

Het is nu wat het is. Maar op termijn zal onvermijdelijk de vraag komen of brievenpost en pakjesdiensten noodzakelijke overheidstaken zijn. De brievenpost krimpt in België jaar na jaar zo fors dat we dicht bij het kantelpunt staan waarbij pakjes voor bpost belangrijker zullen worden dan brievenpost. Eens we dat punt gepasseerd zijn, lijkt bpost op UPS. Moet u dan als belegger vertrouwen hebben in een postbedrijf dat zich onderscheidt van de concurrentie omdat je er ook snoep kan kopen?