Interview: Het beleggersbrein 

Interview met Luc Kroeze: Het beleggersbrein – vermijd denkfouten en presteer beter op de beurs

Ik heb ooit gehoord dat je je eigen slechte eigenschappen het snelst bij een ander herkent. Luc Kroeze schreef in zijn nieuwe boek Het beleggersbrein over de valkuilen of denkfouten waar we tijdens het beleggen maar al te vaak aan ten prooi vallen. Ik moet toegeven dat de resem opgesomde denkfouten in het boek van Luc me dan ook heel erg bekend in de oren klinken. Ik zie ze vaak opduiken bij andere beleggers rondom me. Oei, dat zou dus kunnen betekenen dat ik me zelf ook schuldig maak aan denkfouten. Ik weet niet precies hoe vaak, want zoals ook Luc duidelijk maakt in zijn boek kan een foute beslissing soms ook een gunstige uitkomst hebben. Dat zorgt er helaas voor dat je nog vatbaarder bent om in die rampzalige spiraal van denkfouten te vervallen.

Wat ik echter wel weet is dat als je het boek van Luc op het hoekje van je bureau legt en de materie met regelmatige basis een keer herleest, je de denkfouten na verloop van tijd zult herkennen. Met wat geluk zelfs voordat je er voor de zoveelste keer inloopt. Dat betekent dat het boek zijn geld meer dan waard is, bij correct gebruik zal het boek je zelfs geld opleveren. 

Naar aanleiding van de start van de verkoop van het boek is Luc even bij me langs geweest zodat ik hem enkele vragen kon stellen. 

Voor we deze vragenronde starten is het misschien handig dat ik je de volgende vraag stel. Heb je ondertussen al een dubbelloops jachtgeweer of denk je er aan eentje te kopen? 

Kroeze: Neen, ik heb er geen en zal er ook geen aanschaffen, aangezien ik probeer optimistisch door het leven te gaan. Om de Spaarvarkens wat duiding te geven: in mijn boek heb ik het over de mogelijkheid dat zelfs de sterkste bedrijven ter wereld allemaal failliet kunnen gaan. Het kan, maar indien dat zwartgallige scenario zich daadwerkelijk ontvouwt, zullen je beleggingen naar alle waarschijnlijkheid het laatste van je zorgen zijn. Je zult dan veel meer hebben aan een jachtgeweer om je gezin en je moestuin te beschermen in de post-apocalyptische wereld waarin we dan zullen vertoeven, dan aan je beleggingen. Maar de kans dat de L’Oréal’s, Microsofts en Coca-Cola’s van deze wereld de komende jaren op de fles gaan acht ik klein. En aangezien beleggen niet meer is dan risico’s afwegen en kansen inschatten, houd ik vast aan mijn beleggingsstrategie. Die bestaat erin uitstekende bedrijven te kopen, liefst aan eerlijke prijzen, en vervolgens zo lang mogelijk, zo weinig mogelijk te doen. De kans dat zulke aandelen me meer zullen opleveren dan een jachtgeweer schat ik hoger in.

Wat is jouw grootste vergissing op emotioneel vlak? Heb je die fout pas ingezien nadat je het fenomeen van marktpsychologie bestudeerde en kon je het nog bijsturen of kwam je er op de harde manier achter? 

Kroeze: Ik maakte heel wat denkfouten voor ik aan dit boek begon en ik maak nog steeds denkfouten. Want hoewel sommige doodeenvoudig zijn om aan te pakken, vragen andere meer van je. Gelukkig maak ik er intussen een stuk minder en van die waaraan ik nog steeds ten prooi val, ben ik me inmiddels bewust. Zo ontstaat de ruimte om er iets aan te doen.

Als ik vandaag één denkfout moet noemen die me jarenlang geteisterd heeft voor ik het bestaan ervan kende, kies ik de loss aversion bias, ook wel verliesaversie bias genoemd. Het houdt in dat je op de beurs zo bang wordt om te verliezen dat je uitstekende kansen laat liggen. Wist je dat de negatieve gevoelens die we ervaren als we verliezen veel krachtiger zijn dan het plezier dat we voelen als we winnen? De wereldbekende psychologen Daniel Kahneman en Amos Tversky hebben er zelfs een cijfer op kunnen plakken. Verliezen voelt tot 2,5 keer pijnlijker aan dan winsten goed aanvoelen. Om dat gevoel te voorkomen, worden we voorzichtig. Niet een beetje voorzichtig, dat is namelijk prima, maar té voorzichtig. En ja, je kunt echt te voorzichtig worden op de beurs. Dat kan als belegger niet de bedoeling zijn. Beleggen is namelijk risico nemen. Je dient het risico te beperken, maar je kunt het niet elimineren, want als er geen risico zou bestaan zou je verwachte rendement gereduceerd worden naar dat van een risicoloos geachte staatsobligatie en aandelen hun aantrekkelijkheid verliezen. 

De reden dat ik zo nu en dan te voorzichtig ben, is omdat ik de crash van 2008 heb meegemaakt en mijn portefeuille zag halveren. De bittere nasmaak van verlies kreeg ik maar moeilijk weggespoeld, met als gevolg dat ik de jaren die erop volgden steeds een te groot deel van mijn portefeuille in cash aanhield. Als er weer zo’n crash zou komen, dan kon ik stevig bijkopen. Dat was mijn insteek. In de realiteit liep ik echter jarenlang rendement mis, omdat ik voorzichtiger werd dan goed voor me was. Verliesaversie heeft mij veel rendement gekost. Peter Lynch had gelijk toen hij zei dat er veel meer geld verloren gaat bij het anticiperen op correcties, dan bij de correcties zelf. Allemaal onder invloed van angst.

Op een gegeven moment heb je het in je boek over kuddegedrag. Je verwijst naar de dotcom-bubbel. Momenteel is er in de technologiesector iets gelijkaardigs aan het gebeuren op vlak van artificiële intelligentie. Denk je dat het niveau van toen al bereikt is of dat we dat punt gaan bereiken? 

Kroeze: Bubbels zijn op het moment zelf moeilijk in te schatten. Achteraf zal de huidige situatie eenvoudig te beoordelen zijn, dat verzeker ik je. Dat is overigens een denkfout die we de hindsight bias noemen.

Ik denk dat we momenteel nog niet zo ver staan als tijdens de beruchte dotcom-bubbel. Toen werden werkelijk alle traditionele waarderingsmaatstaven overboord gekieperd en deden zaken als omzet, winst of cashflow er niet toe. Enkel wat trafiek naar de bedrijfswebsite of een .com toevoeging aan de bedrijfsnaam waren destijds meer dan voldoende om beurskoersen in een baan rond de aarde te lanceren. Ik denk dat van dezelfde gekte vandaag nog geen sprake is, ondanks dat sommige waarderingen al behoorlijk op de zaken vooruit lopen. Ik moet daarbij wel zeggen dat ik het grootste deel van de AI-aandelen aan me voorbij laat gaan en die dus niet opvolg. Ik beperk me tot aandelen van bedrijven die mogelijk kunnen profiteren van de opkomst van artificiële intelligentie, maar daarnaast ook gewoon een goed draaiende cash-genererende business hebben. Als AI niet het succesverhaal wordt waar de markt momenteel op rekent, hebben veel van die ondernemingen hun corebusiness om op terug te vallen. Waarderingen zullen normaliseren, en dat zal ik bij enkele aandelen voelen, maar de bedrijven zullen ook zonder nieuwe inkomsten van AI in de meeste gevallen gewoon met hun bestaande businessmodel verder kunnen. Tijdens de dotcom-bubbel was er in veel gevallen überhaupt geen sprake van een businessmodel. Kortom, ik denk niet dat hetzelfde punt al bereikt is als tijdens het hoogtepunt van de dotcom-bubbel.

Luc reflecteert in zijn boek naar de tijd dat mensen nog jagers en verzamelaars waren en dat daar nog veel basisgewoontes diep bedraad zitten in onze manier van denken. Een van de mooiste stukken in het boek is voor mij het moment waarop hij een goede belegger vergelijkt met een leeuw uit het dierenrijk. Ook het stuk over Sméagol uit de The Lord of the Rings vond ik geweldig! 

Je hebt het ook eventjes over internetfora, ik weet dat je ook in de Spaarvarkens Beleggingsclub af en toe iets op het forum post. Je zegt in het boek dat het een goed kladblok of klankbord kan zijn, maar dat je moet opletten met kuddegedrag. Wil je onze leden wat tips meegeven over hoe ze een forum het best kunnen gebruiken? 

Kroeze: Ik denk dat je enorm veel kunt leren op kwalitatieve fora, zoals Spaarvarkens.be. Dat geldt voor zowel beginnende als ervaren beleggers. Je kunt op een forum terecht om te leren van anderen of om zelf ideeën te delen en door discussie nieuwe inzichten te krijgen. Maar het is van groot belang om je eigen onderzoek te blijven doen. In mijn boek haal ik het Ringelmann-effect aan. In 1913 deed de Franse ingenieur Maximilien Ringelmann onderzoek naar prestaties van individuen die alleen handelden of in groep. Hij liet enkele mannen aan een touw trekken en ontdekte dat wanneer ze met twee waren de kracht van elk individu afnam. Hoe meer mannen aan het touw trokken, hoe minder ze hun best deden. Dat gebeurt ook op fora en beleggingsclubs. We zijn op fora met veel, vaak staan de neuzen in dezelfde richting, en niet iedereen doet nog even hard zijn of haar best omdat gerekend wordt op de kennis van de groep. Dat kan vanuit financieel oogpunt gevaarlijke situaties opleveren. Ervaren forumbezoekers met uitstekende trackrecords worden vaak blindelings gevolgd, want zij zullen wel weten wat het beste is. Dat is een voorbeeld van kuddegedrag. Vermijd dat. Gebruik de informatie die je op fora vindt in je voordeel maar vergeet niet je eigen onderzoek te doen en conclusies te trekken. Reken niet op de groep om uiteindelijke beslissingen te nemen. En onthoud dat je je als belegger niet kunt verschuilen achter de groep als het misgaat. Het is namelijk je eigen geld dat je verliest. 

De Concorde is een van mijn favoriete vliegtuigen. Helaas heb ik er nooit in mogen zitten. Je hebt het in je boek over de ‘Concorde fallacy’ oftewel de ‘sunk cost fallacy’. Gezien de Concorde slechts één ongelukkige crash veroorzaakte, gaat het in dit geval misschien zelfs om een cocktail van de ‘neglect of probability’ en ‘sunk cost fallacy’ angsten. Het zou misschien ook eens interessant zijn om de verbanden of mogelijke kettingreacties tussen verschillende denkfouten bloot te leggen. Wat denk je daarvan? 

Kroeze: Inderdaad, soms komen denkfouten niet alleen. Het verankeringseffect komt vaak voort uit verliesaversie of de sunk cost fallacy. Mogelijk hebben het bezitseffect en de sunk cost fallacy ook met elkaar te maken. De informatiebias en de overmoedsbias liggen dicht bij elkaar zoals een onderzoek dat ik aanhaal in het boek duidelijk zal maken. Ook heeft de hindsight bias met overmoedsbias te maken. Zo zullen er ongetwijfeld nog meer verbanden te vinden zijn. 

Na deze vraag moest ik het wel vragen, heb je nog steeds vliegangst? 

Kroeze: Ook hier ga ik een en ander verduidelijken voor de lezer. In mijn boek haal ik mijn vliegangst aan om een veelvoorkomende denkfout te introduceren. Nu vraag je je ongetwijfeld af wat vliegangst in godsnaam met beleggen te maken heeft. Wel, de irrationaliteit van het verschijnsel vliegangst is te vergelijken met de drang van beleggers om naar de winnaars van morgen op zoek te gaan. Vliegangst ontstaat omdat je bang bent voor een ongeluk dat je naar alle waarschijnlijkheid niet zult overleven. Maar de kans dat zo’n ongeluk plaatsvindt, is bespottelijk klein. De kans op een auto-ongeluk is vele male groter, maar mensen met vliegangst kruipen dagelijks zonder enige terughoudendheid achter het stuur. Kortom, we hebben bij vliegangst vooral oog voor de omvang en magnitude van een mogelijk ongeluk, terwijl we de waarschijnlijkheid ervan compleet negeren. Vliegangst hebben is gewoon niet rationeel. 

Beleggers die op zoek gaan naar de volgende Amazon of Microsoft ten tijde van hun beursgang overkomt in principe exact hetzelfde. Ze laten zich verblinden door de mogelijke opbrengsten maar verliezen de waarschijnlijkheid ervan uit het oog. Ze dromen van de buitengewone rendementen die zulke beleggingen kunnen opleveren, maar houden geen rekening met het feit dat de kans om de nieuwe Amazon in een vroeg stadium op te pikken bijna onbestaande is. Wist je dat 60% van alle beursgangen tussen 1980 en 2016 na vijf jaar een negatief rendement opleverde? Slechts 0,1% leverde een rendement van 3000% op (wat overigens nog steeds in de verste verte niet te vergelijken is met het rendement dat je behaald zou hebben als je aandelen van Amazon tijdens zijn beursgang oppikte en die vandaag nog steeds zou bezitten). De statistieken spelen niet in je voordeel als je de toekomstige winnaars er tijdig wilt uitpikken. Toch blijven velen het halsstarrig proberen. Dat noemen we probability neglect, of het veronachtzamen van de waarschijnlijkheid. We kunnen dat fenomeen gerust een denkfout noemen.

Dan kan ik nu antwoorden op je vraag of ik nog steeds vliegangst heb. Ja, maar na het schrijven van het bewuste hoofdstuk heb ik me voor het eerst, na elf jaar auto- en treinvakanties, opnieuw gewaagd aan een vliegreis. Het was meteen ook de eerste vlucht van mijn zesjarige dochter. Ik moest me dus sterk houden aangezien het als vader mijn taak is om haar gerust te stellen tijdens zulke spannende momenten. Dat zorgde voor voldoende afleiding en op twee geëscaleerde okselvijvers en enkele uren verstoorde eetlust na, ging het prima. 

Luc legt in zijn laatste boek ook op een hele begrijpbare manier uit hoe een discounted cashflow of DCF-berekening in zijn werk gaat. Wie nog meer wil weten over zijn manier van beleggen in kwaliteitsaandelen neemt best ook zijn vorige boek De kaviaarformule er even bij.